Jest październik, czyli miesiąc świadomości raka piersi. Ja przy tej okazji chciałbym przypomnieć inne kobiece badania profilaktyczne.
Profilaktyka u kobiet, czyli jak i kiedy się badać?
Oto lista kobiecych badań profilaktycznych, o których warto pamiętać i które warto wykonywać. W dalszej części będę je dokładniej omawiał 🙂
- Badanie piersi
- Badanie cytologiczne
- Badanie ultrasonograficzne narządu rodnego
- Zwykłe badanie ginekologiczne
Badanie piersi
Badanie piersi to dość szeroki temat. Zawiera się w tym samobadanie piersi, badanie ultrasonograficzne piersi oraz mammografia.
Generalnie zasada jest taka, że powinno się je wykonywać w I fazie cyklu. Wynik badania obrazowego będzie zakończony podsumowaniem w klasyfikacji BI-RADS (np. BIRADS-1, czyli wynik prawidłowy) oraz informacją, kiedy badanie należy powtórzyć (np. za 6m lub za rok).
Samobadanie piersi
Polega na oglądaniu i badaniu dotykiem piersi. Każda kobieta powinna to robić samodzielnie i regularnie, czyli:
- od ukończenia 20 roku życia
- najlepiej pierwszego dnia po zakończeniu miesiączki
- jeśli jesteś po menopauzie, to badanie powinno odbywać się tego samego dnia miesiąca 1x/miesiąc
A co powinno zaniepokoić?
- zmiany w kolorze lub strukturze skóry piersi, np. dołki, zaciągnięcia, owrzodzenia
- zmiany w wielkości lub kształcie jednej piersi
- krwawienie lub wyciek z brodawki
- zmiany w wyglądzie brodawki, np. zaczerwienienie, strupki, wciągnięcia, łuszczenie się naskórka, dołki, zmiana kształtu lub zarysu brodawki, owrzodzenia
- wszelkie wyczuwalne zgrubienia lub guzki w piersi, ale też pod pachą
- bardziej niż dotychczas widoczne przez skórę naczynia żylne na piersi
- obrzęk ramienia
Ale najważniejsza jest świadomość, że nawet przy nie wzbudzającym niepokoju samobadaniu piersi należy wykonywać badania obrazowe piersi. Przede wszystkim dlatego, że czułość takich badań jest znacznie większa niż samobadanie, szczególnie piersi większych i obfitych. Warto także pamiętać, że zmiany widoczne i wyczuwalne świadczą już o pewnym ich zaawansowaniu.
Badanie usg piersi
Badanie ultrasonograficzne piersi (sonomammografia) jest przeznaczone dla kobiet młodych. Wykrywa zmiany wielkości ok. 3-5mm. Powinno się je wykonywać corocznie, najlepiej w I fazie cyklu.
Więcej na ten temat przeczytasz tutaj:
Mammografia (MMG)
Mammografia jest badaniem wykorzystującym promieniowanie X, czyli jest to forma zdjęcia rentgenowskiego. Nie zaleca się jej wykonywania przed 35rż i u kobiet będących w okresie laktacji. Jest szczególnie przydatna do oceny piersi o gęstym utkaniu tkankowym. Najlepiej je wykonać w I fazie cyklu, idealnie pomiędzy 7-10dc.
Program profilaktyki raka piersi zaleca wykonywanie badań mammograficznych co 2 lata (lub częściej, jeśli jest to konieczne) i jest skierowany do kobiet w wieku 50-69 lat. Więcej na temat programu znajdziesz tutaj.
Skuteczność wykrywania raka sutka tą metodą jest oceniana na 80-95%. W krajach skandynawskich wprowadzenie przesiewowych badań mammograficznych wyraźnie zmniejszyło umieralność z powodu tego nowotworu.
Ból przy mammografii?
Niekiedy strach przed bólem jest poważnym powodem odwlekania tego badania. Zupełnie niepotrzebnie, gdyż znacząca większość kobiet dobrze je znosi. Tyko 4% kobiet uznaje MMG za „bardzo bolesne”, a 12% za „raczej bolesne”. Ale aż u 76% ból ustępuje natychmiast po zakończeniu badania, a tylko u 4% utrzymuje się dłużej niż jeden dzień. Dla 40-50% pacjentek poddanych MMG jest to badanie niebolesne, a dalsze 40% odczuwa tylko niewielki dyskomfort.
Badanie cytologiczne
Badanie cytologiczne ma na celu wykrywanie raka szyjki macicy, a w zasadzie stanów przedrakowych. Wcześnie wykryte zmiany są całkowicie wyleczalne.
Dobrym nawykiem jest wykonywanie badania cytologicznego 1x w roku. Zgodnie z programem profilaktyki raka szyjki macicy cytologia powinna być wykonywana nie rzadziej niż raz na 3 lata u kobiet w wieku 25-59 lat bez dodatkowych obciążeń i czynników ryzyka, np. infekcji HPV. Więcej o tym programie znajdziesz tutaj.
W niektórych sytuacjach badanie cytologiczne powinno się wykonywać częściej, np. raz w roku u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną.
Badanie polega na pobraniu specjalną szczoteczką wymazu z tarczy szyjki macicy i kanału szyjki macicy, a następnie nałożenie pobranego materiału na szkiełko mikroskopowe i jego utrwalenie specjalnym preparatem lub włożenie do specjalnego pojemniczka przeznaczonego do cytologii płynnej. Badanie cytologiczne pobiera się podczas badania ginekologicznego.
Wynik badania cytologicznego jest opracowywany wg systemu Bethesda (TBS) i jest zakończony podsumowaniem, które sprowadza się do odpowiedniego skrótu, np. AS-CUS (atypical squamous cells of undetermined significance). Stara klasyfikacja Papanicolau (PAP), która jako prostsza i powszechnie znana przez pacjentki, jest wciąż w użyciu. W języku angielskim określenie pap smear test oznacza właśnie badanie cytologiczne.
Więcej o akcji promującej badanie cytologiczne #Pink Lips Challenge przeczytasz tutaj.
Kiedy można zrobić cytologię?
Jest kilka zasad, o których warto pamiętać:
- wydzielina w pochwie nie powinna zawierać krwi, czyli na cytologię zgłaszamy się przynajmniej 4 dni po zakończeniu miesiączki
- nie należy stosować żadnych preparatów dopochwowych na co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu
- od badania ultrasonograficznego przezpochwowego powinien minąć przynajmniej tydzień
- nie należy zgłaszać się na badanie w okresie płodnym (specyficzny śluz w tym czasie utrudnia ocenę pod mikroskopem)
- aktywną infekcję w pochwie należy wyleczyć przed pobraniem wymazu
Jak można zauważyć, prawidłowe pobranie wymazu cytologicznego nie jest proste i niekiedy jest konieczność jego pobrania w mniej sprzyjających warunkach. O tym decyduje lekarz.
Cytologia klasyczna i płynna
Cytologia klasyczna, czyli ta ze szkiełkiem, jest najpowszechniejszą formą badania cytologicznego. Ma jednak swoje wady, które doprowadziły do opracowania tzw. cytologii płynnej (LBC, Liquid Based Cytology). Cytologia płynna jest droższa i najczęściej stosowana w niektórych sytuacjach klinicznych. O tym, którą formę badania cytologicznego wybrać, decyduje lekarz.
Badanie usg narządu rodnego (ginekologiczne)
Jest to chyba badanie najbardziej niedoceniane i lekceważone przez pacjentki. Może dlatego, że nie kojarzy się z żadnym nowotworem? Większość pacjentek zgłasza się na usg ginekologiczne w celu diagnostyki „bólu jajnika”.
Z punktu widzenia ginekologa, to bardzo potężne badanie. Pozwala ocenić anatomię narządu rodnego, szczególnie w wersji 3D (więcej o tym przeczytasz w Macica w 3D?). Jest nieocenionym badaniem na wczesnym etapie ciąży, ale również przy diagnostyce niepłodności (np. przy Monitoring owulacji). Jest też główną metodą rozpoznawania raka jajnika (np. zasady IOTA, International Ovarian Tumour Analysis) i raka endometrium (ocena grubości endometrium po menopauzie jest podstawą w rozpoznawaniu tego nowotworu).
Badanie ultrasonograficzne narządu rodnego powinno być wykonywane raz do roku, również po menopauzie.
Badanie ginekologiczne
Czyli zwykłe badanie ginekologiczne „na samolocie”. Składa się z badania wewnętrznego oraz we wzierniku. To stare badanie, ale bardzo istotne w wielu aspektach ginekologii, od niepłodności po zaburzenia statyki narządu rodnego. I oczywiście w takich prozaicznych (acz dokuczliwych) sprawach, jak infekcje w pochwie.
Powinno być wykonywane tak często, jak zachodzi ku temu potrzeba. Dobrym nawykiem jest taka kontrola ginekologiczna 1x/rok.
Podsumowanie
Kobiecych badań profilaktycznych jest kilka, więc nie tak dużo. Jedne się wykonuje rokrocznie, inne nieco rzadziej. Z mojej praktyki wynika, że dobrym pomysłem jest ujednolicenie tych zaleceń i wykonywanie wszystko rokrocznie. Dlaczego? Z prostego powodu, czyli „dla pamięci”. Pamiętam kilka sytuacji, kiedy pacjentki miały się zgłosić na profilaktyczne badania np. za 3 lata, ale jakoś życie tak im się ułożyło, że nie mogły, zapomniały. W tych kilku sytuacjach było już zbyt późno na oszczędzające i skuteczne leczenie.
Właśnie dlatego, zwykle proponuję zgłaszać się na wizytę „na przegląd” raz w roku i wykonywać komplet badań, czyli cytologię, badanie ultrasonograficzne narządu rodnego i piersi. Jest to szczególnie ważne, jeśli masz jakieś czynniki ryzyka, np. guzki w piersi do obserwacji albo jesteś nosicielem wysokoonkogennego wirusa HPV. Jest to też ważne, jeśli stosujesz antykoncepcję hormonalną.
Bibliografia:
- Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy (COI)
- Program Profilaktyki Raka Piersi (COI)
- IOTA Group
- Mammografia: aktualizacja zaleceń EUSOBI
- Program Profilaktyki Raka Piersi (GOV.pl)
- Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy (GOV.pl)
- Klasyfikacja BI-RADS (edycja 5.)
- Miesiąc świadomości raka piersi – różowy październik
[…] Jedna i druga ma za zadanie wykryć raka szyjki macicy. Ta klasyczna była pierwsza i jest na szkiełku. Jej kolejnym wcieleniem jest cytologia płynna, gdyż materiał pobierany jest do specjalnego pojemniczka ze specjalnym płynem (LBC, Liquid-Based Cytology). Jedno i drugie badanie należy do schematu badań profilaktycznych u kobiet, o których więcej przeczytasz tutaj: Kobiece badania profilaktyczne. […]